Maand: december 2017

Tussen twee haakjes: wolven – of in elk geval hun achterneven, de honden -zijn geen hopeloos geval. Het bedrijfNo More Woof ontwikkelt nu een helm waarmee hondenervaringen kunnen worden uitgelezen. De helm monitort de hersengolven van de hond en vertaalt die met behulp van computeralgoritmen naar zakelijke energie simpele gevoelens, zoals ‘ik ben boos’, in mensentaal. Nog even en je hond heeft zijn eigen Faceb ook- of Twitteraccount -misschien wel met meer likes en volgers dan jij.)
Het dataïsme is liberaal noch humanistisch. Het is echter belangrijk om te weten dat het dataïsme ook niet antihumanistisch is. Het heeft niets tegen menselijke ervaringen. Het hecht er alleen geen intrinsieke waarde aan. Toen we de drie voornaamste humanistische sektes bekeken, vroegen we welke ervaring het waardevolst is: luisteren naar de Vijfde Symfonie van Beethoven, naar Chuck Berry, naar het initiatielied van een pygmeeënvolk of naar het gehuil van een loopse wolf. Een dataïst zou dit een heel ondoordachte vraag vinden, omdat muziek beoordeeld moet worden aan de hand van de data die ze bevat, niet de ervaring die ze teweegbrengt. Een dataïst zou bijvoorbeeld kunnen verklaren dat de Vijfde Symfonie veel meer informatie in zich bergt dan het pygmeeënlied, omdat er meer akkoorden en toonschalen in zitten en omdat ze de dialoog aangaat met veel meer muzikale stijlen. Daaruit volgt  zakelijke energie vergelijken dat je veel meer rekenkracht nodig hebt om de Vijfde Symfonie te ontcijferen en daar veel meer kennis aan ontleent. Muziek is in dit wereldbeeld niet meer dan een verzameling wiskundige patronen. Wiskundigen kunnen elk muziekstuk beschrijven, evenals de relaties tussen twee willekeurige stukken. Je kunt dus de exacte datawaarde van elke symfonie, elk lied en elke dierenkreet meten en zo bepalen welke daarvan de rijkste informatiebron is. De ervaringen die ze teweegbrengen bij mensen of wolven doen er niet echt toe. Het is natuurlijk zo dat menselijke ervaringen de laatste 70.000 jaar of daaromtrent de efficiëntste dataverwerkende algoritmen in het universum waren en daarom was er ook reden te over om ze te verheerlijken. Alleen zouden we binnenkort het punt kunnen bereiken waarop die algoritmen worden overtroffen en zelfs een blok aan ons been worden. Sapiens zijn tienduizenden jaren geleden geëvolueerd op de Afrikaanse savanne en hun algoritmen zijn gewoon niet gebouwd op het bijhouden van eenentwintigste-eeuwse dataflows. We kunnen natuurlijk proberen het menselijke gegevensverwerkingssysteem te upgraden, maar wellicht is dat niet genoeg. Het Internet der Dingen zou al heel gauw zulke gigantische en snelle dataflows kunnen genereren dat zelfs geüpgradede menselijke algoritmen die niet aankunnen. Toen paardenkoetsen werden vervangen door auto’s hebben we de paarden niet geüpgraded, die hebben we met pensioen gestuurd. Misschien wordt het tijd om met Homo sapiens hetzelfde te doen. Het dataïsme benadert de mensheid zuiver doelmatig en bepaalt de waarde van menselijke ervaringen naar gelang hun functie in dataverwerkingsmechanismen. Als we een algoritme ontwikkelen dat dezelfde functie beter vervult, zullen menselijke ervaringen hun waarde verliezen. Dus als we niet alleen taxichauffeurs en artsen, maar ook juristen, dichters en musici kunnen vervangen door superieure algoritmen, waarom zou
400
HET DATAGELOOF
den we er dan mee zitten dat deze programma’s geen bewustzijn en geen subjectieve belevingswereld hebben? Als sommige humanisten de menselijke beleving blijven ophemelen, zouden dataïsten dat afdoen als sentimentele quatsch. ‘De beleving die je bewierookt is gewoon een verouderd biochemisch algoritme. Op de Afrikaanse savanne was dat algoritme 70.000 jaar geleden het nieuwste van het nieuwste. Zelfs in de twintigste eeuw was het nog van vitaal belang voor het leger en voor de economie. Maar nog even en we hebben veel betere algoritmen.’

Het humanisme heeft altijd benadrukt dat het niet makkelijk is om onze authentieke eigen wil te achterhalen. Als we naar ons innerlijk proberen te luisteren, worden we vaak overspoeld door een kakofonie van tegenstrijdige geluiden. Soms willen we onze eigen authentieke stem niet eens horen, omdat hij onwenselijke geheimen kan blootleggen en ongemakkelijke verzoeken kan doen. Veel mensen doen de grootste moeite om niet al te diep in hun hart te kijken. Een succesvolle zakelijke energie vergelijken advocate die op weg is naar de top kan een innerlijke stem onderdrukken die zegt dat het misschien tijd wordt om een stapje terug te doen en een kind te krijgen. Een vrouw die gevangenzit in een slecht huwelijk durft de financiële zekerheid die dat huwelijk biedt niet op te geven. Een soldaat met schuldgevoel wordt geplaagd door nachtmerries over de gruweldaden die hij heeft begaan. Een jongen die twijfelt over zijn seksuele geaardheid probeert daar vooral niet te veel bij stil te staan. Volgens het humanisme is er voor al die situaties geen pasklare oplossing, maar moeten we naar die innerlijke boodschappen durven luisteren, zelfs als we ervan schrikken. We moeten onze eigen, authentieke stem vinden en die volgen, hoe moeilijk dat ook kan worden. Technologische vooruitgang heeft een heel andere agenda en wil niet luisteren naar onze innerlijke stem, maar die beheersen. Zodra we het biochemische systeem dat al die stemmen produceert eenmaal begrijpen, kunnen we wat met de knoppen gaan spelen, hier het volume wat hoger zetten, daar weer wat lager, wat het leven een stuk makkelijker en comfortabeler kan maken. De twijfelende advocate krijgt Ritalin, de schuldbewuste soldaat Prozac en de ontevreden echtgenote Cipralex. En dat is nog maar het begin. Veel humanisten gruwen van deze aanpak, maar we kunnen er maar beter niet te snel over oordelen. De humanistische aanbeveling om naar onszelf zakelijke energie te luisteren heeft al vele levens verwoest, terwijl de juiste dosis van het juiste chemische stofje het welzijn en de relaties van miljoenen mensen enorm heeft kunnen verbeteren.

Een recent onderzoek in opdracht van Googles doodsvijand Facebook wijst uit dat het Facebookalgoritme nu al beter is in het beoordelen van iemands persoonlijkheid en karakter dan de vrienden, ouders en huwelijkspartner van die persoon. Het onderzoek werd uitgevoerd met 86.220 vrijwilligers die een Facebookaccount hadden en een lijst met honderd vragen over hun persoonlijkheid invulden. Het Facebookalgoritme voorspelde de antwoorden van de vrijwilligers op basis van een analyse van hun ‘likes’ op Facebook, dus bij welke webpagina’s, plaatjes en filmpjes ze op ‘vind ik leuk’ klikten. Hoe meer zakelijke energie vergelijken opgestoken duimpjes, des te beter de voorspellingen klopten. De voorspellingen van het algoritme werden vergeleken met die van collega’s, vrienden, familieleden en echtgenoten. Verbijsterend genoeg had het algoritme maar tien likes nodig om de antwoorden beter te voorspellen dan collega’s. Het had zeventig likes nodig om dat beter te doen dan vrienden, honderdvijftig likes bij familieleden en driehonderd likes om echtgenoten te overtreffen. Met andere woorden: als je toevallig driehonderd keer op ‘vind ik leuk’ hebt geklikt op Facebook, dan kan het Facebookalgoritme je meningen en wensen beter inschatten dan je eigen man ofv rouw! Op sommige gebieden deed het Facebookalgoritme het zelfs beter dan de persoon zelf. Deelnemers kregen het verzoek om bepaalde dingen te evalueren, zoals hun drugsgebruik of de omvang van hun sociale netwerken. Hun oordelen waren minder nauwkeurig dan die van het algoritme. Het onderzoek sluit af met de volgende voorspelling (gedaan door de menselijke auteurs van het artikel, niet door het Facebookalgoritme): ‘Mensen zouden hun eigen psychologische oordelen kunnen laten varen en zich gaan verlaten op computers als het gaat om belangrijke beslissingen in hun leven, zoals de keuze voor bepaalde activiteiten, carrièrewendingen of zelfs liefdespartners. Het is mogelijk dat deze datagerelateerde beslissingen het leven van mensen zullen verbeteren
Wat wel ietwat sinister is, is dat hetzelfde onderzoek de mogelijkheid suggereert dat Facebook bij toekomstige Amerikaanse presidentsverkiezingen niet alleen de politieke mening van tientallen miljoenen Amerikanen zal zakelijke energie kennen, maar ook zal weten wie de cruciale zwevende kiezers zijn en hoe die naar het ene of het andere kamp gelokt kunnen worden. Facebook zou kunnen zien dat de Republikeinen en Democraten in Oklahoma ongeveer gelijk op gaan, het zou de 32-417 kiezers kunnen aanwijzen die het nog niet weten en kunnen bepalen wat de kandidaten moeten zeggen om die kiezers aan hun kant te krijgen.

De belangrijkste economische vraag van de eenentwintigste eeuw zou wel eens kunnen worden wat we aan moeten met alle overbodige mensen. Wat zullen bewuste mensen doen zodra we uiterst intelligente, niet-bewuste algoritmen hebben die bijna alles beter kunnen? Van oudsher was de arbeidsmarkt verdeeld in drie grote sectoren: landbouw, industrie en de dienstensector. Tot circa i8oo was de overgrote meerderheid van de mensen werkzaam in de landbouw en werkte maar een klein deel in de industrie en de dienstverlening. Tijdens de industriële revolutie verlieten mensen in ontwikkelde landen de akkers en koeien.
De meesten gingen aan de slag in de industrie, maar een groeiend aantal kreeg banen in de dienstensector. De afgelopen decennia ondergingen ontwikkelde landen wederom een revolutie: industriële banen verdwenen en de dienstverlening groeide. In 2010 werkte maar twee procent van de Amerikanen in de landbouw en twintig procent in de industrie, terwijl achtenzeventig procent zakelijke energie vergelijken werkzaam was als leraar, arts, webdesigner enzovoort. Als geestloze algoritmen beter kunnen onderwijzen, diagnosticeren en ontwerpen dan mensen, wat doen we dan? Dit is geen compleet nieuwe vraag. Sinds het begin van de industriële revolutie waren mensen al bang dat mechanisatie zou leiden tot massale werkloosheid. Dat is nooit gebeurd. Oude beroepen verdwenen, maar er kwamen nieuwe beroepen voor in de plaats en er was altijd nog wel iets wat mensen beter konden dan machines. Maar dat is geen natuurwet en niets garandeert dat dit in de toekomst zo zal blijven. Mensen hebben in principe twee soorten vermogens: fysieke en cognitieve. Zolang machines alleen in de fysieke sfeer met mensen concurreerden, waren er altijd nog talloze cognitieve taken waarin mensen beter waren. Toen zuiver manuele arbeid werd overgenomen door machines, richtten mensen zich dus op taken die enig cognitief vermogen zakelijke energie vereisten. Maar wat gebeurt er als algoritmen beter dan wij worden in het opslaan, analyseren en herkennen van patronen?

Vergelijkbare conclusies zijn getrokken door gedragseconomen, die willen weten hoe mensen economische beslissingen nemen. Of, om precies te zijn, wîé die beslissingen neemt. Wie besluit een Toyota te kopen in plaats van een Mercedes, op vakantie naar Parijs te gaan in plaats van naar Thailand en om te investeren in Zuid-Koreaanse schatkistcertificaten in plaats van in de Sjanghaise effectenbeurs? De meeste experimenten hebben aangetoond dat er geen ondeelbaar zelf is dat dit soort beslissingen neemt. Het is eerder zo dat ze voortvloeien uit een winkel huren utrecht potje touwtrekken tussen verschillende, vaak tegenstrijdige innerlijke entiteiten. Eén baanbrekend experiment is uitgevoerd door Daniel Kahneman, die in 2002 de Nobelprijs voor Economie kreeg. Kahneman vroeg een groep vrijwilligers mee te doen aan een drievoudig experiment. In het ‘korte’ onderdeel van het experiment hielden de vrijwilligers een minuut lang hun hand in een bak water van i4°C, wat zo onaangenaam is dat het bijna pijnlijk wordt. Na zestig seconden mochten ze hun hand er weer uit halen. In het ‘lange’ onderdeel legden vrijwilligers hun andere hand in een andere bak water, eveneens met een temperatuur van i4°C. Maar na zestig seconden werd er stiekem warm water in de bak gepompt, waardoor de temperatuur ietsje steeg tot i5°C. Dertig seconden later mochten ze hun hand eruit halen. Sommige vrijwilligers deden eerst het ‘korte’ gedeelte, andere begonnen met het ‘lange’ onderdeel. In beide gevallen kwam exact zeven minuten na het afsluiten van beide onderdelen het derde, belangrijkste deel van het experiment. De vrijwilligers kregen te horen dat ze een van de twee onderdelen moesten herhalen. Ze mochten zelf kiezen welk deel. Maar liefst tachtig procent wilde liever het ‘lange’ experiment herhalen, omdat ze zich dat herinnerden als minder pijnlijk. Dit koudwaterexperiment is zo simpel, maar de implicaties ervan laten het liberale wereldbeeld schudden op zijn grondvesten. Het onthult het bestaan van minstens twee verschillende zelven in één persoon: het ervarende zelf en het verhalende zelf. Het ervarende zelf is ons bewustzijn van moment tot moment. Voor het ervarende zelf is het logisch dat het ‘lange’ deel van het koudwaterexperiment erger was. Eerst word je zestig seconden lang blootgesteld aan water van i4°C, wat net zo onaangenaam is als het ‘korte’ gedeelte, en dan moet je nog eens dertig seconden doorbijten met water van i5°C, wat net ietsje minder erg is, maar nog steeds verre van aangenaam. Voor het ervarende winkel huren amsterdam zelf is het ondenkbaar dat het toevoegen van een lichtelijk onaangename ervaring aan een zeer onaangename ervaring het hele voorval aantrekkelijker kan maken.

Auschwitz zou moeten dienen als een bloedrood waarschuwingsbord en niet als een zwart gordijn dat hele delen van de menselijke horizon verborgen houdt. Het evolutionair humanisme speelde een belangrijke rol in de wordingsgeschiedenis van de moderne cultuur en zal waarschijnlijk een nog grotere rol vervullen in de wordingsgeschiedenis van de eenentwintigste eeuw.
Is Beethoven beter dan Chuck Berry?
Laten we, om te zorgen dat we de verschillen tussen de drie takken van humanisme goed begrijpen, een paar menselijke ervaringen met elkaar vergelijken: Een hoogleraar musicologie zit in de Opera van Wenen naar de opening van Beethovens Vijfde Symfonie te luisteren. ‘Pa pa pa PAM!’ Als de geluidsgolven zijn trommelvliezen bereiken, gaan er signalen door de gehoorzenuw naar de hersenen en pompen de bijnieren zijn bloedbaan vol adrenaline. Zijn hartslag gaat omhoog, zijn ademhaling wordt sneller, zijn nekharen gaan overeind staan en er gaat een rilling over zijn rug. ‘Pa pa pa PAM!’ ERVARING 2: Het is 1965. Een Mustang cabrio scheurt in volle vaart over de Pacific Coast Highway van San Francisco naar Los Angeles. De jonge macho achter het stuur zet keihard Chuck Berry op: ‘Go! Go Johnny go!’ Als de geluidsgolven zijn trommelvliezen bereiken, gaan er signalen door de gehoorzenuw naar de kantoorruimte huren utrecht hersenen en pompen de bijnieren zijn bloedbaan vol adrenaline. Zijn hartslag gaat omhoog, zijn ademhaling wordt sneller, zijn nekharen gaan overeind staan en er gaat een rilling over zijn rug. ‘Go! Go Johnny go, go, go!’ ERVARING 3: Diep in het Congolese regenwoud blijft een pygmeejager stokstijf staan. Vanuit het naburige dorp komt het geluid van een meisjeskoor dat een initiatielied zingt. ‘Ye oh, oh. Ye, oh, eh.’ Als de geluidsgolven zijn trommelvliezen bereiken, gaan er signalen door de gehoorzenuw naar de hersenen en pompen de bijnieren zijn bloedbaan vol adrenaline. Zijn hartslag gaat omhoog, zijn ademhaling wordt sneller, zijn nekharen gaan overeind staan en er gaat een rilling over zijn rug. ‘Ye oh, oh. Ye, oh, eh.’ ERVARING 4: Het is vollemaan, ergens in de Canadese Rockies. Op een heuveltop staat een wolf te luisteren naar het gehuil van een loops vrouwtje. ‘Awoooooeeee! Awoooooeeee!’ Als de geluidsgolven zijn trommelvliezen bereiken, gaan er signalen door de gehoorzenuw naar de hersenen en pompen de bijnieren zijn bloedbaan vol adrenaline. Zijn hartslag gaat omhoog, zijn ademhaling wordt sneller, zijn nekharen gaan kantoorruimte huren amsterdam overeind staan en er gaat een rilling over zijn rug. ‘Awoooooeeee! Awoooooeeee!’ Welke van deze vier ervaringen is het waardevolst?

Dat soort ideeën leven niet meer. Tegenwoordig geloven humanisten dat de enige bron van scheppende kunst en esthetische waarde het menselijke gevoel is. Muziek wordt gemaakt en beoordeeld door onze innerlijke stem, die zich niet hoeft te richten op het ritme van de sterren of de geboden van muzen en engelen. De sterren zwijgen in alle talen en muzen en engelen bestaan alleen in onze fantasie. Moderne kunstenaars proberen in contact te komen met zichzelf en hun gevoel, niet met God. Geen wonder dus dat we niet meer in een objectieve meetlat geloven als het op kunstbeschouwing aankomt. Daarbij richten we ons wederom op ons subjectieve gevoel. In de ethiek is het kantoorruimte huren eindhoven humanistische motto: ‘Als het goed voelt, moet je het doen’. Wat politiek betreft zegt het humanisme ons dat de kiezer altijd gelijk heeft. En in de wereld van de esthetiek leert het humanisme ons dat schoonheid een kwestie van smaak is. De definitie van kunst is daarmee tamelijk vaag geworden. In 1917 wist Marcel Duchamp de hand te leggen op een doodgewoon, industrieel vervaardigd urinoir, dat hij uitriep tot kunstwerk. Hij gaf het de titel Fountain, signeerde het en zette het in een Parijs museum. Middeleeuwers zouden hier niet eens over gediscussieerd hebben. Waarom zou je zuurstof verspillen aan zulke belachelijke onzin? Maar in de moderne, humanistische wereld wordt Duchamps werk als een belangrijke artistieke mijlpaal beschouwd. In talloze collegezalen over de hele wereld krijgen eerstejaars kunstacademiestudenten een afbeelding van Duchamps Fountain te zien en zodra de docent het teken geeft, breekt de hel los. Het is kunst! Nee, dat is het niet! Wel waar! Helemaal niet! Als de studenten wat stoom hebben kunnen afblazen, stuurt de docent de discussie bij door te vragen: ‘Wat is kunst precies? En hoe bepalen we of iets kunst is of niet?’ Na nog een paar minuten gehakketak leidt de docent de klas in de juiste richting: ‘Kunst is alles wat mensen kunst vinden en schoonheid is een kwestie van smaak.’ Als er mensen zijn die een kantoorruimte huren rotterdam urinoir een prachtig kunstwerk vinden, dan is het dat ook. Wat voor hogere autoriteit zou er zijn om mensen te vertellen dat ze ernaast zitten?